Popiel (Chosciak Popiel) Jan (1836-1911), pseud. Chosciakiewicz, wlasciciel ziemski, powstaniec 1863 r., polityk konserwatywny. Ur. w Kurozwekach, byl drugim synem Pawla (zob.) i Emilii z Soltykow, bratem Pawla (zob.). W r. 1847 ojciec oddal go do niemieckiego, katolickiego gimnazjum w Nysie, chcac go odseperowac od spiskowej atmosfery krajowej. W czasie wakacji wielkanocnych 1848 r. byl P. swiadkiem rozruchu 26 IV w Krakowie. W r. 1851 przeszedl do Akademii Inzynierii Wojskowej w Bruck, a po jej ukonczeniu zostal oficerem armii austriackiej. Odbyl kampanie 1859 r., w czasie bitwy pod Solferino "mial pod soba biuro telegraficzne". Translokowany nastepnie na Wegry i zywiac "do wszystkiego co austriackie antypatie" podal sie do dymisji. Za to latem 1860 zglosil sie na ochotnika do armii papieskiej. Przyjety raczej niechetnie, uzyty zostal do fortyfikowania Ankony; range oficerska (kapitana) przyznano mu 20 IX, na kilka dni przed wybuchem wojny z Piemontem. W jedenastodniowym oblezeniu Ankony kierowal artylerja obronna jednej z bram miasta. W nastepstwie kapitulacji dostal sie do niewoli; wkrotce zwolniony, otrzymal od Piusa IX Krzyz Sw. Grzegorza. Wrocil do kraju i pomagal ojcu przy gospodarce w Kurozwekach. Uczestniczyl w pamietnej sesji Tow. Rolniczego w lutym 1861 w Warszawie. W kwietniu 1863, w porozumieniu z ojcem, przystapil do powstania, co na schylku zycia skometowal: "Skakal moj kraj przez okno, to i ja z nim razem, choc iluzji nie mialem ani chwili". Pod pseud. Chosciakiewicza, urobionym od domowego przydomka, dowodzil jednym z oddzialow (375 piechoty, 50 jazdy) w wyprawie Zygmunta Jordana 20 VI na Komorow.Oddzial kilka godzin znajdowal sie w ogniu, po czym P. poprowadzil do ataku garstke 20 czy tez 30 ochotnikow. Zgineli prawie wszyscy, co pociagnelo za soba rozsypke oddzialu. P. cudem ocalony blakal sie po okolicy, udalo mu sie wykupic od niewoli z rak Kozakow; wreszcie z pomoca ojca wydostal sie za kordon do Galicji. Powtornie przekroczyl granice w rejonie Krzeszowic w nocy 5\6 VII, tym razem na czele ok. 100 jazdy. Posunal sie 40 km w glab Kieleckiego, nie zdolal jednak polaczyc sie z Zygmuntem Chmielenskim, w obliczu nie przyjacielskiej przewagi zwrocil spod Uniejowa i po spiesznej rejteradzie wycofal sie do Galicji pod Szycami. Wytknela mu to nie powodzenie "Gazeta Narodowa". Natomiast rozkaz dzienny Rzadu Narodowego 22 VII 1863 mianowal go majorem.

W jesienno-zimowej kampanii gen. Jozef Haukego Bosaka P-a juz nie dostrzegamy. W lutym 1864 bawil w Rzymie, gdzie trzymal sie niechetnych powstaniu zmartwychwstancow; zwiedzil wowczas takze Hiszpanie. Po roku wrocil do kraju i wzial na lat 12 w dzierzawe folwark Laszki w dobrach Wysock Stefana Zamoyskiego. W polowie lat siedemdziesiatych uzyskal prawo wstepu do Krolestwa, ojciec zas oddal mu majatek Wojcze w pow. stopnickim. Zatrzymal jednak poddanstwo austriackie, totez gdy ojciec w r. 1881 wycofal sie z sejmu galicyjskiego, P. obrany zostal na jego miejsce, z kurii wielkiej wlasnosci okregu krakowskiego. Zasiadal w Sejmie w nastepnej kadencji 1883-8 r., z czynnosci swych zdawal sprawe w broszurach Do moich wyborcow (Kr. 1883 i 1889). Obierany najczesciej do komisji lustracyjnej, tzn. sprawdzajacej gospodarke Wydzialu Krajowego, odwiedzal rokrocznie utrzymywane z funduszow krajowych szpitale i inne zaklady opieki spolecznej. W Izbie szedl sladami ojca, jako bezkompromisowy konserwatysta. Otwarcie i z duza swada wypowiadal sie przeciwko przyznaniu glosu wirylnego rektorowi Politechniki Lwowskiej; przeciwko samorzadowi miejskiemu pomniejszych, zydowskich miasteczek; przeciwko przymusowi szkolnemu, przeciw zwekszeniu obciazen podatkowych- natomiast za tworzeniem niepodzielnych osad chlopskich oraz za zatrudnieniem zakonnic w ochronkach i szpitalach. Wystapienia P-a spotykaly sie z gwaltowna polemika w Sejmie i poza nim, takze polityczni przyjaciele hamowali jego wystapienia, co tez zniechecilo P-a do poslowania w nastepnej kadecji. Zabieral jeszcze glos w broszurach: W sprawie propinacyjnej (Kr. 1888) oraz na temat oswiaty ludowej (List otwarty do ks. Wladyslawa Chotkowskiego,Kr.1888).

Osiadlszy nz stale w Wojczy, P. poswiecil sie gospodarstwu. Byl dosc aktywny w akcjach obwalowania Wisly od powodzi, jak rowniez w kieleckim oddziale Tow. Rolniczego. W dobrze prowadzonym majatku przyjmowal mlodziez ziemianska na praktyke. Wspomnienia z okresu sluzby u Ojca sw. oglosil w r. 1888 (b. m.). Inne fragmenty wspomnien ukazywaly sie w "Przegladzie Polskim" w 1. 1909-14. Najcanniejsze z nich pt. Wies dawna a dzisiejsza (Kr. 1910) zawieraja dosc trzezwa ocene ewolucji stosunkow agrarnych poludniowego Krolestwa: z idealizacja zamoznych gospodarzy, a nie bez krytycznych uwag pod adresem dworow i plebanii. W pismie polemicznym A Mr le comte Leon Tolstoi. Une lettre (W. 1905) przeciwstawil sie jednostronnej interpretacji Ewangelii przez rosyjskiego mysliciela. Wspolnie ze swym siostrzenicem, Jezuita Janem Rostworowskim, przetlumaczyl z jezyka hiszpanskiego ascetyczne dzielko jezuity G. Palau "Katolik uczynkiem i prawda" (Kr. 1910). W czasie rewolucji 1905 r. zwiazal sie ze Stronnictwem Polityki Realnej. W broszurach drukowanych przewaznie w Krakowie (O autonomii Krolestwa, Kr.1906, O stanowisku deputowanych z Krolestwa Polskiego w Petersburgu, Kr. 1906, O wyborach do sejmu panstwowego, Kr. 1906) wywodzil, ze jedna szansa dla Polakow pod zaborem rosyjskim jest dojscie do porozumienia z monarcha na wzor galicyjski. Po rozwiazaniu I Dumy wystapil z ostra krytyka Narodowej Demokracji (ND), zarzucajac jej tolerowanie strajkow, radykalizm w kwestii agrarnej i pakty z "kadetami". Apelowal wiec do "mniej doktrynerskich i nieafiliowanych" elementow ND, aby wspolnie z realistami odwolali sie do rzadu o pomoc w walce z socjalizmem i bandytyzmem (O wlasciwym porzadku spraw ogolu i o tych, ktorzy go mieszaja, "Przegl. Pol." 1906 i odb.). W r. 1908 P. stana na czele pierwszej pielgrzymki polskiej do Rzymu, w czasie ktorej rozchorowal sie i juz nie wrocil do zdrowia. Zmarl 1 V 1911 w Wojczy; na grobie swym na cmentarzu w Biechowie umiescic kazal napis: "Pontificiae cohortis centurio ceterum peccator pessimus".

Zonaty (od r. 1872) z Jadwiga z Dunin-Borkowskich (1846-1917), pozostawil P. corki: Terese (1882-1974), niezamezna, i Roze (1887-1971), zone Karola Huberta Rostworowskiego, pisarza, oraz syna Michala (1884-1955).

 Enc. Wojsk., VI;- Kozlowski E., Wyprawy wojenne z Krakowa w r. 1863, w: Krakow w pwstaniu styczniowym, Kr. 1968; Popiel P., Rodzina Popielow …, Kr. 1936 s. 75-8, 130 (fot.); Przyborowski W., Dzieje 1863 r., Kr.1905 IV 253-6; Tarnowski S., Jan Popiel, Wspomnienia posmiertelne, Kr. 1911; Zielinski S., Bitwy i potyczki, Rapperswil 1913 s. 171-5;- Dok. Wydzialu Wojny; Dokumenty terenowych wladz wojskowych powstania styczniowego 1863-1864, Wr. 1976; Kozlowski E., Bitwa pod Komorowem, Studia i Mater. Do Hist. Wojsk., W. 1964 cz. 1 s. 292-4; Ozegalski-Kosciesza J., Wspomnienia krwawych czasow, Kr. 1908 s. 230-5; Polska dzialalnosc dyplomatyczna w 1863-1864 r., W. 1963 II; Popiel P.,Pamietniki (1807-1892), Kr. 1927; Prasa tajna, I; Spraw. Stenogr. Sejmu krajowego galicyjskiego, 1882-8 [Zaleski S.], Swiatlomir, Ciemnota w Galicji, Lw. 1904 s. 49; - "Czas" 1911 nr 221, 223; "Slowo"1911 nr 132,134;- B. Narod.:rkp. 7284; B. Ossol.:rkp. 11789.

Stefan Kieniewicz

DWF | Do drzewa genealogicznego | GIF

Poprzednia strona | Strona domowa | Nastepna strona