Zamek w Sandomierzu wg rysunku M. Bulinskiego (Monografia miasta Sandomierza, 1879). Grod obronny datowany na X wiek. Obecny zamek wzniesiony przez Kazimierza Wielkiego, zburzony zostal w wiekszej czesci przez Szwedow w czasie Potopu. Zachowalo sie tylko jedno ze skrzydel.

Popiel (Chosciak Popiel) Pawel h. Sulima (1733-1809), regimentarz partii malopolskiej wojsk kor., kasztelan malogoski, potem sandomierski. Daleki krewny Krzysztofa (zob.), pochodzil z tej galezi licznie rozrodzonej rodziny, ktora w aktach sadowych ruskich XVII-XVIII w. wystepuje z wyroznikiem Popiel Chwosciak, Fosciak, Fostiak, Kosiak (Niesiecki utrwalil forme: Chosciak). W polowie XVII w. czesc tej galezi przeniosla sie do wojewodztwa sandomierskiego, tu szybko sie rozplenila i skoligacila z miejscowa szlachta, wzeniajac sie w wioski. W r. 1697 wsrod elektorow Augusta II z woj. Sandomierskiego wystepuje juz 7 (a nie jak w "Elektorow poczcie" O. Pietruskiego 5) Popielow. Sandomierscy Popielowie pisali sie <de Popiele Popiel>. Przydomek Chosciak pojawil sie dopiero na nagrobnym napisie P-a i byl uzywany w XIX w. przez jego potomkow w porzadku polskim (Chosciak Popiel), a nie ruskim (Popiel Chosciak). P. byl synem Konstantego (zm. 1756 lub 1757), poczatkowo noszacego jeszcze tytularne urzedy ruskie: stolnika (1723) i miecznika (1724) zydaczowskiego, potem stolnika (1736) i chorazego (1754) wislickiego, elektora Stanislawa Leszczyniskiego (1733) i posla sandomierskiegona sejm 1748 r., dziedzica Chocimowa i Oczkowiec w pow. sandomierskim (bywa on mylony z innym Konstantym Popielem, skarbnikiem i wojskim radomskim). Matka P-a byla Marianna z Pieglowskich, corka kaszt. Oswiemcimskiego Jana, ktora wniosla posagowa wies Owczary (pow. wislicki) i byla dziedziczka Czapel Wielkich w woj. Krakowskim (pow. ksieski). Jeszcze za zycia matki P. otrzymal Owczary (odstapil je w r. 1767 bratu stryjecznemu Kasprowi) i Czaple Wielkie (1764), a po wczesnie zmarlym (1760) bracie Stanislawie odziedziczyl Chocimow, gdzie zamieszkal. Tak ustabilizowany majatkowo, ozenil sie P. w r. 1764 z Konstancja z Komorowskich, wczesnie osierocona przez ojca Piotra i bedaca wychowanica stryja, prymasa Adama Komorowskiego. Sadzac po spisanym po jej smierci <regestrze>, wniosla ona znaczony posag (< regestr> wykazuje bogata bizuterie), a takze miala ekspektatywy spadkowe.

Kariere urzednicza i wojskowa P-a rozpoczyna nominacja na stolnika wislickiego (17 VII 1760), poslowanie z woj. Sandomierskiego na sejm ekstraordynaryjny 1761 r. i awans z towarzysza na chorazego w choragwi pancernej krolewicza Fryderyka Chrystiana (22 III 1762). W czasie bezkrolewia po smierci Augusta III pelnil sluzbe przy swojej choragwi. Znajduje sie wsrod siedmiu Popielow, ktorzy 23 VII 1764 podpisali akt profamilijnej konfederacji wojewodztwa sandomierskiego pod laska Stanislawa Lubomirskiego, a na elekcji glosowal ze swym wojewodztwem (z czterema krewnymi) na Stanislawa Poniatowskiego. Nowy krol mianowal P-a chorazym wislickim (6 III 1765). Nie widac P-a ( ani jego krewnych z Sandomierskiego) wsrod konfederatow radomskich i barskich. O jego postawie regalisty moze swiadczyc, iz - awansowany na porucznika pancernego (1767)- zostal 22 X 1772 mianowany przez Komisje Wojskowa Kor. Regimentarzem partii malopolskiej. Mial wiec za zadanie doprowadzic do subordynacji i ladu calkowicie po konferencji zdezorganizowane choragwie (w lutym 1774 doliczyl sie w partii malopolskiej jedynie 253 glow). W listopadzie 1774 pracowal nad nowym etatem. W t. r. dostal z dobr pojezuickich Grzegorzewice (pow. wislicki). Na poczatku grudnia 1775 doszlo do ostrego zatargu miedzy P-em a bpem kujawskim Antonim Ostrowskim. Jak relacjonowal korespondent Karola Radziwila Leon Borowski, P., < bedac publicznie> na pokojach krolewskich, zostal przez Ostrowskiego nazwany <rebusiem>. Te <klotnie wielkie miedzy dworskimi przyjaciolmi> przypisywal Borowski malkontenckim intrygom S. Lubomirskiego. Regimentarz, z woli swego zwierzchnika hetmana Ksawerego Branickiego, mial pozwac biskupa przed sad marszalkowski, <dowodzac crimen laesae majestatis>. Wg relacji posla saskiego A. Essena, krol z trudem ten spor zazegnal (9 XII 1775). Udekorowany Orderem Sw. Stanislaw (przed 15 IV), na wiosne 1776 P.- okreslony juz jako eks-regimentarz- byl zalecony przez krola woj. sandomierskim Maciejowi Soltykowi do poselstwa na sejm i mandat uzyskal. Podpisal akt regalistycznej konfederacji (23 VII 1776) i zostal przez sejm powolany do kontroli Komisji Wojskowej Lit. Staral sie usilnie o funkcje komisarska, czy tez konsyliarska, rekomendowany Stanislawowi Augustowi przez kanclerza Andrzeja Mlodziejowskiego (<pamietaj krolu- pisal on- i o Popielu, bo by wpadl w desperacja>). Kandydatura P-a do Rady Nieustajacej (RN) wprawdzie w sejmie przepadla (dostal tylko 6 glosow), ale znalazl inny sposob dostania sie do urzedujacej juz Rady. Gdy powstal w niej wakans, zostal na sesji RN z dn. 3 VI 1777 wybrany na komisarza i wyznacziny przez krola do Departamentu Wojskowego. Odtad az do sejmu 1788 r. zasiadal w centralnych gremiach rzadowych. Wszedlszy do RN w toku mocno juz zaawansowanej kadencji 1776-8 r., czesto przewodniczyl w nastepstwie marszalka Ignacego Twardowskiego. W czasie tej kadencji zostal P. kasztelanem malogoskim (wybrany przez RN 11 VII, nominowany przez krola 3 IX 1777), stosowanie jednak do trybu swego powolania na konsyliarza senator nadal dzialal w RN <ex ordine equestri>. Na sejmie 1778 r. zostal wybrany <ze starej Rady> i w kadencji 1778-80 r. ponownie urzedowal w Departamecie Wojskowym. W r. 1780 otrzymal Order Orla Bialego i w 1. 1780-2 zasiadal w Assesorii kor. W czasie tej kadencji zdolal sie jednak dostac i do Komisji Skarbnej. Gdy powstal w niej wakans po smierci kaszt. krakowskiego Antoniego Lubomirskiego (8 III 1782), zostal P. przez RN powolany na komisarza. Wydaje sie, ze P-owi na komisarstwie skarbowym szczegolnie zalezalo, zwaszcza ze laczyl je w dosc organiczny sposob z czlonkostwem ustanowionej przez krola w r. 1782 Komisji Kruszczowej (gorniczej), zajmujacej sie bliskim mu terenem gornictwa i hutnictwa w owczesnym woj. sandomierskim (tzw. dzis zaglebie staropolskie).

Na sejmie 1782 r. powolany przez krola na skrutatora (<egzaminowanie kresek>) wyborow do RN, musial P. opanowac zywy spor proceduralny o regestry wyborcze, a potem - jak donosil Teodor Ostrowski - powstal <halas w senacie> na P-a, <ze sie z jurysdykcji do jurysdykcji podaje na kandydata>. Chodzilo o to, ze P. chcial kandydowac do Komisji Skarbowej jako <nowy kandydat>, a wiec mogacy teoretycznie zasiadac przez dwie kadencje (4 lata), podczas gdy byl juz przez kilka miesiecy w dawnym skladzie. Przez kilka dni toczyl sie spor proceduralny i precedensowy (podszyty utarczkami partii dworskiej z opozycja) na temat charakteru powolan przez RN w czasie kadencji, az w koncu P., skarzac sie na swa krzywde, musial zlozyc przyrzeczenie, ze jesli teraz wejdzie do Komisji, to juz w r. 1784 kandydatowac nie bedzie. Z tym warunkiem zostal wybrany na kadencje 1782-4 r. W czasie tej kadencji P. czesto przewodniczyl. We wrzesniu 1783 wszedl do trzyosobowego zespolu, ktory z ramienia Komisji kontrolowal kase Skarbu Kor. i wykryl wielkie nadluzycia kasjera Jozefa Rudnickiego. Grozily skandaliczne procesy (m. in. podskarbiemu Rochowi Kossowskiemu), ale niedobor zostal w koncu wyrownany. P., ktory otrzymal po smierci marszalka w. kor. S. Lubomirskiego rotmistrzostwo kawalerii narodowej (9 IX 1783) i postapil na kasztelanie sandomierska (9 VII 1784), na sejmie 1784 r. zostal znow wybrany do RN; tym razem wszedl na kadencje 1784-6 r. do Departamentu Skarbowego. Wreszcie, wybrany ze <starej Rady> na sejmie 1786 r., zakonczyl swoje urzedowanie w 1. 1786-8 w Departamecie Wojskowym.

Bardziej urzednik niz parlamentarzysta i polityk, P.oczywiscie pelnil przy boku woj. sandomierskiego M. Soltyka kasztelanskie poslugi w polityce sejmikowej i powiatowej, bedac umiarkowanym regalista. Jego obfita korespodencja ze Stanislawem Augustem - ze strony krola przyjazna, a ze strony kasztelana sluzbista - nie mowi o daleko posunietej intymnosci politycznej. Rozne prosby o urzedy i ordery (nie zapominal w nich P. o swojej rodzinie) to rzeczy dosc banalne. Trzeba jednak uwzglednic, ze jak na prowincjonalnego matadora P. w 1. 1775-88 wyjatkowo wiele przebywal w stolicy i mial pozakorespondencyjne kontakty. Byl blisko Stanislawa Augusta w czasie jego objazdu Polski w powrotnej drodze z Kaniowa. Wyjechal naprzeciw krola do Zolkwi i czesto sadzany w jego karecie towarzyszyl w lecie 1787 przeszlo miesiecznej wizytacji wojewodztwa sandomierskiego. Stanislaw August mial odwiedzic P-a w Chocimowie i na te okazje byl juz napisany "Wiersz na przyjecie Stanislawa Augusta w domu Pawla Popiela …", wchodzacy w wiele wydan poezji Stanislawa Trembeckiego (jego autorstwa ostatnio zakwestionowal J. W. Gomulicki). Ale 9 VI krol zastal w Chocimowie zalobe, bowiem w przeddzien zmarla zona P-a, porazona piorunem w czasie swiatecznej procesji. Wkrotce P., jako czlonek Komisji Kruszczowej, dalej towarzyszyl krolowi w zwiedzeniu <zaglebia staropolskiego>. O jego zazylosci ze sferami dworskimi swiadczy doprowadzenie do zgody miedzy Trembeckim i gen. Janem Komarzewskim, ktorzy w maju 1788 mieli sie pojedynkowac, a ktorym P. pogodzil uzyskujac od Stanislawa Augusta bilet wyjasnajacy nieporozumienie. W pracach Sejmu Czteroletniego udzialu nie bral, stolice i krola odwiedzal sporadycznie. W lutym 1792 przeprowadzil na dosc burzliwym sejmiku opatowskim zaprzysiezenie Konstytucji i wyznaczenie dziekczynnej delegacji (sam do Warszawy nie pojechal, usprawiedliwiajac sie przez Stanislawa Badeniego <slaboscia>). Od konfederacji targowickiej trzymal sie P. z daleka (jak inni Popielowie z Sandomierskiego), ale 10 X 1792 napisal do krola list pelen rozterki: <Dotad zadnego nie czynilem akcesu i wszelkiego porozumiewania sie z konfederacja radomska [lokalna targowicka zawiazana 30 VII] unikam>. Jednak wobec wejscia wojsk rosyjskich do Sandomierszczyzny i dochodzacych wiesci o gwaltach, zatrwozeni obywatele uzalezniali swoje akcesy od P-a, ktory w czasie choroby woj. Soltyka stal sie pierwsza osoba w wojewodztwie. Prosil wiec kasztelan krola o <jasne rozkazy>, jak ma postepowac, <izby sie nie stal ofiara wspolobywatelskich nieszczesc>. Odpowiedz krola nie jest znana i brak nazwiska P-a w aktach targowskich, poza wezwaniem 13 IV 1793, aby zajal swoje dawne miejsce w przywroconej RN (ukladajac w Grodnie liste czlonkow J. Sievers wpisal P-a wsrod ludzi <ze starej Rady>). W sklad grodzienskiej RN P. nie wszedl. Przed wyznaczonymi na luty 1794 sejmikami elekcyjnymi (urzednikow i deputatow) poslal J. Igelstrom do Chocimowa sztafete z wezwaniem, aby P. niezwlocznie przybyl do Warszawy lub porozumial sie z miejscowymi targowiczanami, znajacymi wole rosyjskiego posla, <bo gdyby uklady moje wzgledem takowych elekcyj przez wplyw osobisty J. W. Pana Dobrodzieja lub przyjaciol jego uskutecznionymi nie zostaly, w tym razie moglbys zostawac w odpowiedzi z osoby i dobr swoich>. Dalej wiadomo jedynie, ze synowie P-a (w kazdym razie starszy) byli czynni w powstaniu kosciuszkowskim.

Wnuk P-a, Pawel Popiel, w swych pamietnikach przekazal rodzinna tradycje, iz dziad urzedujacy w Warszawie <majatek podrujnowal i zadluzyl, czesc jego utracil>. Zapewne P. na polityce - w przeciwienstwie do wielu wspolczesnych - wielkiego majatku nie zrobil. Ale z akt archiwalnych wynika, ze byl czlowiekiem zapobiegliwym i dosc przedsiebiorczym; jak cala owczesna szlachta gesto sie procesowal (takze z krewnymi), bywal nie tylko dluznikiem, lecz i wierzycielem (np. W r. 1781 pozyczyl Karolowi Bironowi, osiadlemu w Polsce bratu ksiecia kurlandzkiego Piotra, sume 60 000 zlp.), bral zastawy, lokowal sumy, z <chleba dobrze zaluzonych> poza pojezuickimi Grzegorzewicami dostal w r. 1779 w emfiteuze <starostwo letowskie> (Letkowice w Miechowskiem). Obok dobr odziedziczonych po rodzicach (Chocimow i Czaple Wielkie) pozostawil zwlaszcza zastawna posesje polowy miasteczka Ozarowa z Wyszmontowem (w Opatowskiem). Sposob dojscia P-a do tej posesji ma pewien zwiazek z jego dzialalnoscia w Komisji Kruszczowej. Na ozarowskich dobrach Andrzeja Tarly ciazyla wyprocesowana w Komisji Skarbowej naleznosc dyrektora <fabryki mineralnej > miedzianogorskiej Antoniego Soldenhoffa, ten odstapil ja tez zaangazowanemu w Miedzianogorze przemyslowcowi Mikolajowi Breningowi, Brening zas w r. 1788 P-owi, ktory wszedl w posiadanie czesci dobr ozarowskich. Wierzyciel Solenhoffa, warszawski kupiec Andrzej Stronski, chcial dojsc swych roszczen na P-u, wyluszczajac sprawe w drukowanej odezwie do krola i Skonfederowanych Stanow (1789). Rzecz wrocila na sejm grodzienski 1793 r., ktory specjalna uchwala polecil Komisji Skarbowej<ostateczne rozsadzenie> miedzy Stronskim i P-em. Nie wiadomo, jak to sie skonczylo, w kazdym razie polowa Ozarowa z Wyszmontowem staly sie podstawa wyposazenia starszego syna P-a - Onufrego. P. byl czlowiekiem, ktory podniosl kondycje swojej rodziny, jednak nie tyle poprzez zapobiegliwosc w sprawach majatkowych, co porzez pilna kariere urzednicza i wejscie w otoczenie Stanislawa Augusta. Synow, w kazdym razie starszego, ksztalcil w Szkole Rycerskiej i niewatpliwie dzieki swym powiazania ze stajacymi blisko dworu Badenimi skojarzyl ozenek mlodszego syna z corka Marcina Badeniego (zob.). P. zmarl 28 V 1809. Pochowany zostal w Kunowie, w kosciele parafialnym Chocimowa. W malzenstwie z Konstancja z Komorowskich (1732-1787) P. mial corki: Anne, zamezna za Stanislawem Stadnickim, Petronele, zamezna za Janem Stadnickim, i Marie, zone Jozefa Dunin-Wasowicza, oraz synow:Onufrego (zob.) i Konstantego.

Konstanty (1776-1847) nie figuruje w spisie uczniow Szkoly Rycerskiej (K. Mrozowska), ktory jednak nie jest pelny. Wg Adam Chmiela (ktory znal rodzine Popielow) byl Konstanty <wychowankiem Szkoly Kadetow w Warszawie, towarzyszem Kosciuszki>. Jest wiec prawdopodobnie identyczny z <Konstantym Popielem kadetem>, ktory 19 IV 1794 podpisal akces do powstania, i <Konstantym Popielem od kadetow>, ktory 7 VI awansowal na chorazego w artylerii kor. (ale wobec rozrodzenia rodziny Popielow nie mozna miec pewnosci). Wg napisu na tablicy w kosciele w Czaplach Wielkich: <Dwukrotnie posel na sejm, czlonek Komisji Wloscianskiej>, byl Konstanty dziedzicem Czapel Wielkich i Chocimowa, ojcem Pawla (zob.) i Wincentego (zob.).

Portret olejny P-a ( cala postac w kontuszu) w Muz. Swietokrzyskie w Kielcach; - Estreicher (Stronski A.);Niesiecki; Uruski; Elektorowie; Elektorow poczet.; Loza, Hist. Orderu Orla Bialego; Sozanski, A., Domy krakowskie, ul. Sw. Jana, Czesc II, Kr. 1924; Gomulicki J. W., Pseudo-Trembeciana, Biul. Polon., z. 3, W. 1968 s. 45; Gorski K., Historia jazdy polskiej, Kr. 1894 s. 149, 151-2; Ilowajski D., Sejm grodzienski roku 1793, P. 1872 s. 16, 84; Korzon, Wewnetrzne dzieje, II 234, IV; Michalski J., Sejmiki poselskie 1788, "Przegl. Hist." T. 51: 1960 s. 346; Mrozowska K., Szkola Rycerska, Wr. 1961; Pawlowski B., Od konfederacji barskiej do powstania styczniowego, W. 1962; Popiel P., Rodzina Popielow…, Kr. 1936 s. 27, 33, 37-43, 46-8 (reprod. Portretu); Rabowicz E., Stanislaw Trembecki w swietle nowych zrodel, Wr. 1965; Smolenski W., Ostatni rok Sejmu Wielkiego, Kr. 1897; -Akty powstania Kosciuszki, I-III; Diariusz sejmu ekstraordynaryjnego… A. D. 1761; Diariusz sejmu…, 1776 s. 16, 460; Diariusz sejmu…, 1778 s. 89; Diariusz sejmu…, 1784 s. 25, 35, 420-1; Diariusz sejmowe z wieku XVIII, W. 1911 I; [Naruszewicz A.[, Diariusz podrozy Naj. StanislawaAugusta…1787, W. 1787 s. 186-8, 193-4, 204-6, 272,275,278,284,288,293-4; Ostrowski T., Poufne wiesci z oswieconej Warszawy, Wr. 1972; Popiel P., Pamietniki (1807-1892), Kr. 1927 s. 2-3 (poza indeksem); Summariusz materii do prowincji W. X. Lit.sciagajacy z akt Konfederacyi Generalnej O. N. …, Nr 74; Trembecki S., Listy, Wr. 1954 II; tenze, Poezje…, W. 1820 II 14-17; Vol. Leg., VIII 836, 945, 969, IX, 3,4, 7, 14, X;- "Gaz. Warsz." 1787 nr z 20 i 23 VI; - AGAD: Arch. Radziwillow Dz. V/1213 (Borowski), Tzw. Metryka Lit. VII/18, 20, 22, 51; B. Czart.: rkp. 683, 687, (Soltyk), 698, 700, 723, 729, 730 (Soltyk), 735, 799 (Mlodziejowski), 929, 930 (Soltyk); B. PAN w Kr.: rkp. 8341 (Teki Pawinskiego, nr 24); IH PAN: Fastnach A., Slowik historyczno-geograficzny ziemi sanockiej w sredniowieczu (mszp.); Sachsisches Landes-Hauptarchiv w Dreznie: rkp. 3566 (Essen); - Papiery rodzinne u autora zyciorysu.

Emanuel Rostworowski

DWF | Do drzewa genealogicznego | GIF

Poprzednia strona | Strona domowa | Nastepna strona