L. Wyrostek, Rod Dragow-Sasow na Wegrzech i Rusi Halickiej. Krakow 1932

 

Popielowie

W

poczatkach w. XV istniala w polnocno-zachodnim kierunku od Sanoka miedzy Kostarowcami a Jurowcami niewielka miejscowosc, ktora wystepuje w zrodlach pod nazwa Podleshe, Polesche lub Podlansie, co mozna tlumaczyc jako Podlesie lub tez Poleze. Po pewnym czasie zmienia sie jej nomenklatura na P o p i e l e  i z tem okresleniem weszla niebawem w sklad pobliskich Jurowiec, jako ich przysiolek (Tak wynika z mapy Jablonowskiego, ark 4. natomiast Slownik Geogr. VIII, str 785 zalicza Popiele do Srogowa Gornego.).

Wspomniana osada byla w posiadaniu S a s o w - P o p i e l o w, o ktorych pojawilo sie ostatnio istotnie cenne i nader gruntowne studjum historyka lwowskiego, Dra Bohdana Barwinskiego (Konaszewyczi w Peremyskij zemli v XV i XVI stulitiu. Zapysky Naukowoho Towarystwa im. Szewczenka t. C. Jubilejnyj zbirnyk na poszanu akad. Kiryla Studynskoho, cz. II. Praci istoriczni, Lwiw 1930, str. 19-175)- nalezy powitac z uznaniem pierwsza tego rodzaju prace w zasluzonem dla nauki wydawnictwie Tow. im. Szewczenki. Autor oswietlil wszechstronnie kwestie wywodu Konaszewiczow, dajac przy tej sposobnosci oparta na zrodlach geneze herbu Przestrzal, ktory wystepuje w scislej lacznosci z h. Sas na Podkarpaciu przemyskiem.) Poniewaz wyniki tej pracy ustalaja w szczegolach wywod oraz wystepy rodowcow na przestrzeni w. XV-XVI. ograniczymy sie tutaj do kilku uwag ogolnych, dotyczacych pochodzenia, przesiedlenia a takze przynaleznosci herbowej Popielow. Trzeba bowiem zaznaczyc, ze historia naszego rodu zawiera sporo momentow, ktore powtarzaja sie w innych srodowiskach wspolherbowych.

Wystep Popielow w Sanockiem przypada na lata 1424-1431. Najpierw widzimy I w a n a, pozywanego parokrotnie do sadu, pozniej r. 1427 staje tam caly zastep dziedzicow przy sposobnosci sprzedazy Podlesia Pelce z Jurowiec. (A.G.Z. XI, nr 84, 114, 214). Wstepny akt umowy stwierdzilo trzech braci w towarzystwie synow, mianowicie: C h o d o r    z   T r u c h a n e m   i   L u c z e m,   F i l   z   H i r y n e m (Hryn), T r u c h a n e m,    M i c h a l e m   i   I w a n e m, wreszcie J a k u b    z   D y m i t r e m,   T y s z e m   i    M i c h a l e m- razem osob 12. Dopiero po uplywie czterech lat zyskal ten uklad nalezyta moc prawa; opoznienie wyniklo stad, ze Popielowie musieli postarac sie o zezwolenie krola na sprzedaz swej posiadlosci, co nastapilo r. 1431 (lb. XI, nr 461. Teki Naruszewicza XV, nr 24, 25).

W sprawie powyzszej klauzuli nalezy podniesc tylko to, ze nie oznacza ona ani specjalnych obostrzen wobec Popielow ani tez nie swiadczy o ich wybitniejszej zaleznosci lennej, tem mniej sluzebnej, od krola wzglednie jego starostow. W zasadzie bowiem chodzilo jedynie o stwierdzenie, ze sprzedaz, zamiana lub calkowita dzierzawa nie uszczupli swiadczen, w pierwszym rzedzie obronnych, ciazacych na utrzymywanej posiadlosci. Rzecz zatem zrozumiala, ze nowonabywca, w tym wypadku Pelka z Jurowiec, przejmowal na siebie wszystkie zobowiazania Popielow wobec urzednikow krolewskich i jego komory.

Sprzedaz Podlesia, ktore przeistoczylo sie wkrotce w Popiele, spowodowana byla konjunktura gospodarcza Popielow. Juz w r. 1414 (Barwinski, o . c. 52-53) nadal im krol Jagiello pewne grunta w poblizu Hubic kolo Drohobycza a w r. 1427 powiekszyl darowizne pustkami nad rzeczka Ratyczno, niewielkim doplywie Tysmienicy. Sadzac z opisu granic w dokumencie nadawczym, byl to obszar wcale znaczny, gdyz obejmowal najprawdopodoniej cale zlewisko rzeczulki Ratyczna; stwierdza to rowniez artykul o sluzbie wojennej, wymagajacy od Popielow czterech lucznikow konnych na kazda wyprawe. Likwidacja dobr sanockich nastapila zatem po uprzednim zalozeniu gniazda w niedalekiej Samborszczyznie.

Wnioskujac w ten sposob, musimy zwrocic uwage na nastepujaca okolicznosc; poniewaz brak dokladnej daty pierwszego nadania samborskiego a o darowiznie Podlesia zrodla w ogole nie wspominaja, jakkolwiek Popielowie posiadali jakis akt na te dobra (A.G.Z XI, nr 461), moze zaistniec kwestia, ktore miejsce nalezy uwazac za pierwotna siedzibe protoplasty rodowego. Sam autor monografii opowiada sie dosc stanowczo za Drohobyczem, traktujac majatek sanocki jako dodatkowe uposazenie Popielow (o.c. str.88).

Odnosnie do tej sprawy mamy wcale pewne i jasne dowody, ze prasiedziba rodu byla w Sanockiem. Na poparcie tego zapatrywania podkreslimy najpierw to, ze ogolna tendencja migracyjna przybierala w tych czasach stale kierunek wschodni. Juz poprzednio zaobserwowalismy czesciowo ow objaw u Tarnawskich i Mrochowskich a mozemy go poprzec calym szeregiem wypadkow likwidacji gniazd drobnych lub srednio zamoznych, przyczem sprzedajacy przenosza sie do ziem wschodnich, w Samborskie lub Halickie (Kosc sprzedal Jablonice Tarnawskim. A.G.Z. XI, nr 1807. Po pewnym czasie zglosili swe pretensje do ojcowizny w Jablonicy Blazowscy z Samborskiego. Wlasciciele Markowiec w Sanockiem otrzymali od Jagielly Monasterz pod Samborem, wobec czego sprzedali swoje dobra rodowe r. 1425 i przeniesli sie do nabytych. Prohaska, Mat. archiwalne, nr 56. Matr. Sum. IV. Supp.372. Woloch Laczko sprzedal Blizne bisk. przemyskiemu r. 1402. A.G.Z. VII, nr 23. Podobnie ustapil z Hodlego Ladomir Woloch, obdarowany r. 1377. A.G.Z. VII, nr 13.). Dodajmy, ze nazwa a wlasciwie przydomek "Popiele" zdaje sie wskazywac na jakies zwiazki z lezaca w poblizu osada Pella, pozniej Pielnia. Wreszcie rzecz najwazniejsza, ze w akcie nadawczym na Podlesie byla zawarowana sprzedaz dobr tylko za zgoda krola; zastrzezenia tego rodzaju mogly sie miescic tylko wnadaniach dawniejszych, kiedy formowal sie nowy porzadek na Rusi. Nie ulega zas najmniejszej watpliwosci, ze rod byl zasiedzialy od dluzszego czasu, gdyz wymienieni rodowcy z potomstwem wystepuja w latach trzydziestych po raz ostatni. Cofajac sie wstecz do ich wspolnego przodka a zarazem zalozyciela rodu, musielibysmy przyjac okres lat 1360--1380 jako przypuszczalny czas powstania gniazda Popielow w Sanockiem.

W sprawie pochodzenia rodu mamy tylko niektore wskazowki w imiennictwie: z pomiedzy pierwszych czterech przedstawicieli: Iwana, Jakuba, Chodora i Fila trzech nalezy do imion pospolitych, jedynie Fil wystepyje po tej stronie Karpat w srodowiskach woloskich. W nastepnyem pokoleniu mamy do czynienia ze specjalnym gatunkiem imion zdrobnialych, ktore pojawiaja sie tylko na obszarze podkarpackim jako mieszanina wplywow wolosko-ruskich (Desz, Tisz, Chocz). Dopiero pozniej mamy wyrazne reminiscencje woloskie w imionach Rad-Radowic, ktore pojawiaja sie w roznych czasach i w roznych liniach. Wlasciwym czynnikiem decydujacym o ich pochodzeniu jest herb (SAS); poniewaz wykazyje on znow sporo wspolnych cech z innymi rodami zajmiemy sie nim oddzielnie.

Po przejsciu Popielow pod Drohobycz, co nastapilo przed r. 1427, gdyz na zjezdzie homagialnym podpisal sie imieniem gniazda "Hryczko de Ratyczna", rozpoczeli synowie Jakuba, Chodora, Fila gospodarowac na swych wyodrebnionych dzialach. Niektorzy z nich sprzedali swe czesci braciom wlasnym lub stryjecznym, inni wpuscili do Popiel obcych (Rybotyccy z Hubic), rozpraszajac sie w blizszej okolicy, gdzie nabywali na wlasnosc pewne czastki wiekszych kompleksow, jak np. w Rolowie i Komarowcach (A.G.Z. XIII, nr 1117, 1614, 1640, 2150, 2316, 2780, 4064, 5161, 6103, 6105, 6128, 6193, 6202, 6307, 6328-30). Wywod genealogiczny poszczegolnych linii natrafia na wielkie przeszkody z powodu rozrodzenia, zwlaszcza, ze sporo imion powtarza sie w kazdej odrosli. Wprawdzie istnialy miedzy niemi przydomki, z ktorych wiekszosc ma charakter przezwisk (Barwinski, o. c. str 51, 90, 92. Do typu przezwiskowego naleza: Chwosciki, Czoboty, Petelczyce, inne patronimiczne- Radowice, Konaszewice itp. Odnosnie do nazwiska Konasz, ktore autor wywodzi ze zdrobnialego imienia Kuzma, nalezy zaznaczyc, ze Konasz jest raczej diminitivum od Konrad. Uzywajac podwojnego imienia, z ktorych jedno nalezy do typu zachodniego a drugie do wschodniego, jest z zasady wskazowka, ze dana osoba latynizyje sie wzglednie polonizuje. Co do Konasza nie mamy blizszych danych a charakter gniazda swiadczy bezwarunkowo o jego kulurze wschodniej.),  jednak zrodla nie respektowaly przewaznie tych dodatkow, skutkiem czego nie mozna utozsamiac osob i zwiazkow ani utrwalac tla rodowego (Autor monografii zastanawia sie na str. 66, przyp 3 nad okresleniami stopni pokrewienstwa, np. filiaster, sororius itp. Nalezy zwrocic uwage, ze zapiski sredniowieczne nie mialy w tym kierunku ustalonej reguly; slowo filiaster znaczy najczesciej bratanek, filiastra-bratanica, co tlumaczono na polskie synowiec. Sororius vel sororinus- siostrzeniec, frater, niekiedy z dodatkiem germanus, moze znaczyc brata wlasnego ale i stryjecznego. Podobnie znaczy patruus-avus-avanculus.).

Zwracajac uwage na ich dzialalnosc gospodarcza, musimy zanotowac pare szczegolow: na pierwotnych pustkowiach nad Ratycznem zalozyli w poczatkach wies tego samego nazwania. Jednakowoz juz w latach czterdziestych w. XV powstala obok Ratyczna nowa osada: P o p i e l e, ktora wchlonela wnet starsza osade calkowicie. Poniewaz rodowcy zalozyli gdzies w drugiej polowie w. XV na wlasnym obszarze osiedle K o t o w, dzis Bania Kotowska. Poniewaz teren ten byl zasobny w zrodla solne, otworzyli wlasciciele "okna" i rozpoczeli warke w specjalnie budowanych wiezach. Spotkal ich jednak los, ktory obserwowalismy juz poprzednio w srodowiskacu Hubickich. W poczatkach w. XVI zjawily sie nadzwyczajne komisje rewizorow, ktore znalazly "jakas watpliwosc praw" Popielow do Kotowa (Juz w r. 1515 figuruje Kotow jako villa regalis. Zr. dziejowe XVIII/1 str. 140. Przejscie osady do krola opisali lustratorzy r. 1565. Zerela II, str.48). Oczywiscie byl to wybieg, gdyz obszar sporny lezal ponad "watpliwosc" w granicach dawniejszych nadan. Nie chodzilo nawet, jak mozna wnosic, o zachowanie ius regale wzglednie jego rekompensate, lecz komisarze zabiegali glownie o zdobycie obszarow lesnych jako niezbednego objektu do uruchomienia i podtrzymania intratnego przemyslu solnego. Ostatecznym wynikiem dochodzen bylo wlaczenie Kotowa do dobr samborskich, ktore przypadly jako oprawa krolowej Bonie, niewatpliwie zainteresowanej osobiscie w calej akcji ekspropriacyjnej. Stan ten trwal tez istotnie tylko do konca panowania Zygmunta Starego. Zaledwie objal rzady jego nastepca, Zygmunt August, pojawil sie na skutek staran Popielow akt restytucji Kotowa r. 1549, ktorym krol przywracal rodowcom przewazna czesc obszaru w wylaczeniem jednak zup, salin i okolicznych lasow. Dodac nalezy, ze solectwo w Kotowie nadano dziedzicznie Popielom jeszcze w r. 1519 zapewne tytulem odszkodowania za utrate samej osady (Matr. Sum. IV, nr 3072).

Galaz Konaszewiczow Popielow wydala znana w srodowisku kozackiem postac hetmana Piotra Sahajdacznego.

Poprzednia strona | Strona glowna | Nastepna strona

[ Wpis do Ksiegi Gosci ]

[ Biezaca Ksiega Gosci ]

[ Poprzednie Ksiegi Gosci ]

[ Witryna na CD-ROMie ]

 


Jan Popiel  
&
Slawomir Popiel  

Witryna byla zalozona dnia 1998-6-15 i uaktualniona dnia 2007-05-11.
Copyright © 1998. Jan Popiel i Slawomir Popiel.