Popiel (Chosciak Popiel) Stanislaw h. Sulima (1688-1760), jezuita, pedagog, prowincjal. Ur. 2 VII w wojewodztwie sandomierskim, byl synem Andrzeja i Zuzanny z Dmosickich. Wyksztalcenie srednie zdobyl w kolegium jezuickim, prawdopodobnie w Lublinie. Po ukonczeniu klasy retoryki wstapil 10 VIII 1706 do nowicjatu jezuickiego sw. Szczepana w Krakowie, z zamiarem wyjazdu w przyszlosci na misje zagraniczne. W latach 1708-11 studiowal dialektyke, a nastepnie komentarz do dziel logicznych ("Organon"), fizycznych, metafizycznych i etycznych Arystotelesa oraz matematyke w kolegium zakonnym w Kaliszu. Mistrzem jego byl wybitny logik Jan Gzowski; pod jego kierunkiem Popiel zajmowal sie specjalnie zagadnieniem elementow konstytutywnych rzeczy i problemem konotacji, czyli wspoloznaczania. Latem 1711 odbyl pedagogiczny kurs przygotowawczy dla nauczycieli w gimnazjum i jesienia tego roku rozpoczal praktyke nauczycielska w klasie gramatyki w Jaroslawiu. Uczyl nastepnie syntaksy we Lwowie, syntaksy i poetyki w Sandomierzu, poetyki we Lwowie (1711-15). Teologie studiowal w kolegium Sw. Piotra w Krakowie (1715-1719). Tutaj duzy wplyw na jego poglady wywarl J. Gzowski, podowczas profesor teologii dogmatycznej. W czerwcu 1718 przyjal Popiel swiecenia kaplanskie. Z Krakowa udal sie Popiel do Piotrkowa na profesora retoryki (1719-1720). Wrzala tu ustawiczna walka miedzy szkolami jezuickimi i pijarskimi, przejawiajaca sie w bojkach studenckich i procesach. Z Piotrkowa wyniosl Popiel przekonanie, ze sasiedztwo szkol jezuickich i pijarskich nie sluzy nauce. W roku 1720 objal wyklady retoryki w kolegium poznanskim. Zbudowano wowczas obszerna sale teatralna "dla wystepow scenicznych krolowej-wymowy" (kronika). Z braku danych zrodlowych niepodobna opisac dzialalnosci Popiela w poznanskim teatrze szkolnym. W roku 1721 zdawalo sie, ze Popiel zrealizuje swoje plany misyjne, gdy jego krewny, Krzysztof Popiel, starosta tuczapski, wyznaczony 17 V tego roku na posla do Turcji, poprosil go na kapelana poselstwa. W zwiazku z tym Popiel, ktory wowczas wykladal matematyke i etyke w Lublinie, staral sie uzyskac zgode generala zakonu M. Tamburiniego, aby mogl pozostac w Stambule jako misjonarz w tamtejszej rezydencji jezuickiej. Tamburini odmowil Popielowi, lecz pozwolil mu sie przylaczyc do poselstwa w charakterze teologa. Z poczatkiem 1722 roku Popiel wyruszyl z legacja. W drodze powrotnej nad Bosforem przezyl trudne chwile, gdy na skutek zarazy zmarlo 16 czlonkow poselstwa. We wrzesniu 1722 byl juz z powrotem w Polsce.

W latach 1722-5 Popiel wykladal logike, fizyke i matematyke studentom swieckim w Przemyslu, a w latach 1725-8 kurs filozofii Arystotelesa klerykom jezuickim w Lublinie, piastujac jednoczesnie urzad dyrektora (prefekta) studiow. Z dyktatu wykladow Popiela z logiki i fizyki (zaginiony) korzystal A. Podlesiecki przy pisaniu swej ksiazki przeciw teorii konotatow. Jako dyrektor szkol w Lublinie nie szczedzil Popiel wysilkow, by niedopuscic do otwarcia szkol pijarskich w tym miescie. Powolywal sie przy tym na tumulty w Piotrkowie. Glownie w wyniku przedsiebiorczosci Popiela zdobyto fundusze i otwarto w Lublinie w jesieni 1730 pelne studium teologii. Popiel zostal jego dyrektorem i profesorem teologii dogmatycznej. Wykladal komentarz do "Sumy" sw. Tomasza z Akwinu, lecz nie we wszystkim przyjmowal jego poglady (Niepokalane Poczecie, sukcesja apostolska). Wywolalo to gwaltowna reakcje dominikanow, ktorzy interweniowali u nuncjusza w Warszawie i w kongregacjach rzymskich, ale bezskutku. W Lublinie wykladal Popiel takze prawo kanoniczne (1737-9), a od roku 1725 byl stale dyrektorem studiow wyzszych.

W 1739 roku Popiel otrzymal nominacje na rektora kolegium w Sandomierzu i dyrektora tamtejszych szkol wraz z seminarium dla klerykow diecezjalnych. Jednak juz jesienia 1740 przybyl do Krakowa. Tu w latach 1741-4 mieszkal w domu profesorow sw. Barbary jako "misjonarz dworski". Byc moze, pelnil funkcje nadwornego teologa kardynala Jana Aleksandra Lipskiego. W 1744 wyjechal do Lwowa, by pelnic urzad dyrektora studiow, a w rzeczy samej, by na miejscu sledzic wysilki pijarow majace na celu zalozenie szkoly we Lwowie. Z poczatkiem 1746 roku zostal powolany na sekretarza prowincji polskiej, a 7 VIII 1748 na rektora i mistrza nowicjatu sw. Szczepana w Krakowie. Dochody z czterech wsi nowicjackich i browaru (przecietnie 35 000 zlp. rocznie) okazaly sie zbyt szczuple, liczac na glowe starszego zakonnika 500 zlp., a na glowe nowicjusza 300 zlp. rocznie. Dlatego Popiel pozyskawszy dobrodziejow (m.in. Marcina Zeromskiego, kanonika krakowskiego), kupil 6 stycznia 1749 od kasztelana wislickiego Michala Soltyka i jego zony Jozefy z Makowieckich klucz jordanowski za 79 000 zlp. Mlode pokolenie zakonne wychowywal Popiel w autentycznej ascezie Ignacego Loyoli, o czym swiadcza trzydziestodniowe rekolekcje, ktorych udzielil nowicjuszom na przelomie 1749/50 roku. Byl to wyklad systematyczny i praktyczny, lecz bez polotu. Do wychowankow Popiela nalezeli m.in. Ignacy Wilczek, "polski Antilukrecjusz", i Grzegorz Arakielowicz, obronca systemu kopernikanskiego.

W 1749 roku Popiel zostal wybrany na delegata prowincji polskiej na kongregacje zakonu w Rzymie. Mial on przedstawic generalowi jezuitow F. Retzowi stan prowincji polskiej, a zarazem poznac polozenie zakonu w swiecie. Popiel wywarl na generale dodatnie wrazenie. Totez po uplywie kadencji przelozonego prowincji polskiej, Jozefa Domaradzkiego, Retz mianowal Popiela jego nastepca 17 V 1750. Prowincja liczyla 75 placowek, w tym 25 kolegiow i 1 054 ludzi. Za rzadow Popiela ukonczono budowe wielkiego kolegium w Krzemiencu na Podolu, z nowoczesna sala teatralna (1753). Po spaleniu sie kosciola (dzis katedry) i szkol w Lublinie 10 III 1752 Popiel z podziwu godnym uporem i wielkim nakladem finansowym prowadzil ich odbudowe, zlecajac kierownictwo architektom zakonnym: Franciszkowi Kozminskiemu i Janowi Zelnerowi. Dzieki temu odbudowa trwala tylko piec lat. Popiel sfinansowal uklad fundacyjny na rzecz misji ludowych w Polsce z plenipotentem krolowej francuskiej Marii Leszczynskiej 11 VIII 1750 w Warszawie. Krolowa wprowadzala do Polski i uposazala misje na wzor misji w Lotaryngii, fundowanych przez jej ojca, Stanislawa Leszczynskiego. Przeznaczala na nie 2 000 dukatow (36 000 zlp.) rocznie, stanowiacych odsetki od sumy 40 000 dukatow (1 mln. zlp.), za ktore sprzedala H. Bruehlowi dziedziczne dobra Sierakowo. Cztery ekipy misjonarskie mialy glosic rocznie 16 misji i na kazdej z nich rozdzielac 1 000 zlp. miedzy ubogich. Reszta procentu (20 000 zlp.) sluzyla na utrzymanie misjonarzy i oplacenie podrozy. Uklad wchodzil w zycie po smierci krolowej.

Po smierci generala zakonu Retza Popiel wzial udzial w kongregacji generalnej zakonu w Rzymie, na ktorej 4 VII 1751 wybrano nastepce Retza - I, Viscontiego z Mediolanu. Obrady kongregacji dotyczyly przedewszystkim zagadnien szkolnych. Totez dzialalnosc Popiela zmierzala odtad do odrodzenia szkol jezuickich w Polsce. Jako dlugoletni pedagog i dyrektor szkol potrafil Popiel ujac natychmiastowe dyskusje i proby odnowy w jednolity plan i rozpoczac jego realizacje. Rozumiejac znaczenie fizyki i matematyki w nowym szkolnictwie, wysylal mlodych, utalentowanych jezuitow na studia zagraniczne w tej dziedzinie do Wiednia (Florian Markowski), do Paryza (Jan Loyko, Ignacy Bieganski) i do Pragi (Tomasz Siekierzynski). Mieli oni potem wykladac w zakonnym studium matematycznym w Polsce i przygotowywac nauczycieli matematyki i fizyki do gimnazjow i kolegiow szlacheckich. Dla odrodzenia teologii, w ktorej pojawialy sie niekiedy bezowocne i niebezpieczne spekulacje, ksztalcil w Kolegium Rzymskim nowa kadre profesorska. Zamiast dyktatu z teologii moralnej, wprowadzil podrecznik H. Busenbauma "Medulla theologiae moralis", wydany w Sandomierzu w roku 1753. Byl to pierwszy wylom w metodzie dyktowania, wielce doniosly dla ksztaltowania sie nowego sposobu nauczania teologii i filozofii. Popiel wprowadzil tez obowiazek publicznego odbywania egzaminow z teologii.

Najwiecej uwagi poswiecil Popiel reformie szkol srednich, poniewaz tutaj najwyrazniej wychodzilo na jaw starzenie sie szkol jezuickich i sukcesy szkol konkurencyjnych. Przyjmujac zasade, ze wszysko zalezy od nauczyciela, zaczal od reformy seminaruim pedagogicznego, ktore przeksztalcil w formalny, dwuletni kurs przygotowawczy dla nauczycieli. Na jego czele postawil wybitnego teoretyka i praktyka nauk humanistycznych - Franciszka Lesniewskiego. Profesor seminarium informowal na pismie prowincjala o przydatnosci poszczegolnych sluchaczy do pracy pedagogicznej. Rowniez po ukonczeniu kursu filozofii jego absolwenci mieli odbywac specjalne cwiczenia z metody nauczania w gimnazjum. Pisemna opinie o talencie pedagogicznym kazdego z nich otrzymywal prowincjal. Popiel nakazal powrot do autorow starozytnych zlotego wieku, polecil studiowanie dziel Grzegorza Knapiusza, by nauczyc mlodziez poprawnego przekladu z laciny na jezyk polski. W kolegiach mialy byc stale pokoje dla profesorow poszczegolnych klas, wyposazone w doborowy ksiegozbior. Popiel zobowiazal dyrektorow do czestego i gruntownego (jedna klasa na dzien) wizytowania szkol. Staral sie on ponadto przygotowac mlodziez do udzialu w zyciu politycznym kraju. W tym celu polecil profesorom retoryki w znaczniejszych kolegiach urzadzac wobec zaproszonych gosci wystepy sceniczne uczniow w rodzaju sejmu, sejmiku, narad senatu. Nalezalo przedstawic na nich madre plany reform, oparte na znajomosci historii polskiej i obcej, oraz prawa polskiego, ale bez zlosliwych aluzji. Dla zorientowania uczniow w biezacej polityce mieli dyrektorzy szkol sprowadzac dla nich prase z Warszawy. Niezwykle stanowczo potraktowal Popiel sprawe sprawiedliwej promocji uczniow z klasy do klasy oraz niedopuszczania do szkol wagantow. Wielkim wylomem w dotychczasowej praktyce bylo zezwolenie Popiela na zatrudnianie swieckich nauczycieli w klasie infimy. Kierownikom drukarni jezuickich napisal gorzkie slowa, ze ich oficyny nie ciesza sie dobra slawa w spoleczenstwie, bo dla ratowania budzetu wydaje sie w nich "tylko litanie i godzinki". Zachecal ich, by wydawali dziela takze powazne. Nalezy je tloczyc za darmo, a caly dochod z ich sprzedazy przeznaczac na potrzeby drukarni. Zapewnial, ze takie ksiazki sa juz gotowe do druku.

Zadanie dalszego rozwijania rozpoczetego dziela pozostawil Popiel swojemu nastepcy na urzedzie prowincjala od 28 X 1753 - Tomaszowi Baczynskiemu, a sam objal urzad rektora kolegium Najsw. Marii Panny "in campo" w Jaroslawiu. Zadaniem Popiela bylo zorganizowanie uroczystosci koronacji figury Matki Boskiej Bolesnej, czczonej tam wg podania od konca XIV wieku. Juz w roku 1732 Jakub Sobieski przywiozl korony z Rzymu i zlozyl je w archiwum kolegium, lecz z powodu burzliwego bezkrolewia przerwy w budowie nowego kosciola i smierci glownego oredownika koronacji hetmana Jozefa Potockiego (1751) odkladano koronacje na lepsze czasy. Dopiero w 1755 dzieki poparciu biskupa przemyskiego Waclawa Hieronima Sierakowskiego, bedacego takze proboszczem jaroslawskim, i pomocy finansowej magnatow polskich, a szczegolnie wojewody kijowskiego Stanislawa Potockiego, mogl Popiel urzadzic koronacje. Odbyla sie ona 8 IX z niebywalym przepychem w obecnosci wielu magnatow,rzesz szlachty i okolo 60 000 ludu. Staraniem Popiela wybito na te uroczystosc dwa medale z podobizna koronowanej figury (awers) i sw. Ignacego (rewers). Wsrod pielgrzymow rozdawano ksiazki przygotowane na koronacje, jak "Mater gratiarum..." (Lwow 1755; dzielko zdobione sztychami), "Jaroslawskiej Naswietszej Panny cuda i laski..." (Lwow 1755; kontynuacja Kwiatkiewicza "Morze lask..."). Mlodziez kolegium przemyskiego urzadzila podczas uroczystosci "Akademie z historii koscielnej..." (druk. Przemysl 1756). Popiel zatroszczyl sie takze o wydanie w duzym nakladzie obrazkow Matki Boskiej Bolesnej. Wydrukowany po uroczystosciach "Diariusz - albo opisanie ... koronacji cudownej statuy... (b.m.r.) wspomina o ogromnej ilosci portretow ludzi wspolczesnych i dawnych jako dekoracji 6 bram i kosciola. Trwala pamiatka koronacji jest takze monumentalna brama przed kosciolem odpustowym, wymurowana przez Popiela. Z jego inicjatywy zostala utworzona w roku 1754 w Radawie, wsi kolegiackiej, stala misja uposazona przez biskupa Sierakowskiego suma 6 000 zlp. Po kasacie zakonu (1773) stala sie ona parafia.

Podobno wielkie trudy, ktorych wymagalo przygotowanie uroczystosci i rola gospodarza (zywil 300 ubogich dziennie), podkopaly zdrowie Popiela. Zakonczywszy urzedowanie w Jaroslawiu, 29 V 1757 przeniosl sie na kapelana kaplicy odpustowej w przysiolku Loret, kolo Chodla, nalezacym do kolegium lubelskiego. Od roku 1756 Popiel byl czlonkiem utworzonej wowczas zakonnej prowincji malopolskiej. W roku 1758 powrocil do kolegium lubelskiego na stanowisko duchownego domu. Sparalizowany, zmarl w Lublinie 17 stycznia 1760. Mowe pogrzebowa (makaroniczny panegiryk) wyglosil dominikanin Jacek Majewski i wydal drukiem tego roku w Lublinie, pod tytulem "Przysluga ostatnia ...". Popiel nalezal do najwybitniejszych w owym czasie przedstawicieli swojego zakonu w Polsce.

Oprocz Stanislawa Popiela nalezalo w XVIII wieku do jezuickiej prowincji polskiej, a od roku 1756 malopolskiej, siedmiu Popielow: Jakub (1710-1776), Waclaw (1720-1774), Tomasz (1721-1781), Jozef (1740-?), Jan (1677-1735), Marcin (1737-?), Walenty (wstapil w 1770). Pierwszych czterech na pewno pochodzilo z rodziny h. Sulima.

Estreicher, XXII 43 (Przysluga ostatnia ...), XV 425 (Diariusz); Niesiecki;  -Baracz S., Cudowne obrazy Matki Boskiej w Polsce, Lw. 1891, s. 92-4; Bednarski S., Upadek i odrodzenie szkol jezuickich w Polsce, Kr. 1933; Konopczynski W., Polska a Turcja 1683-1782, W. 1936; Popiel P., Rodzina Popielow ..., Kr. 1936 s. 19-20 (bledy dotyczace ojca i rodzenstwa); Zaleski, Jezuici III, IV; - Arch. Panstw. w Kr. Oddz. na Wawelu: Teki Schnaydra, t. 703 k. 46, t. 706 k. 13, t. 707 k. 91-96 (fundacja krolowej Marii Leszczynskiej), k. 165, 167 v.; Arch. Prow. Mpol. T.J. w Kr.: Gotfried K., Swiatynia marianska w Jaroslawiu, Jaroslaw 1955 (mszp, fotokopia); Arch. Rom. S.I.: Polonica 45, 46, 49 (katalogi roczne - 1706-60), Pol. 23-32, 38 (katalogi trzyletnie z lat 1711, 1714, 1717, 1723, 1727, 1730, 1737, 1743, 1746, 1749, 1754, 1758), Pol. 89 k. 100-101 (Defuncti in Collegio Lubliniensi - 1758-61), Pol. 60, 87 (Kroniki domow); B. Bobolanum w W.: rkp. 15 (Execitia spiritualia R.P. Stanislai Popiel SI domus Probatione rectore 1749/1750); B. Jad.: rkp nr 5195 (Liber Colegii Poznaniensis   - tu listy Popiela), nr 5194 (Memoralia relicta Collegio Posnaniensi); - Papiery rodzinne u Emanuela Roztworowskiego.

Bronislaw Natonski

DWF | Do drzewa genealogicznego | GIF

Poprzednia strona | Strona domowa | Nastepna strona