tadeusz

Popiel (Sulima Popiel) Tadeusz (1863 - 1913), malarz. Urodzony w Szczucinie w Tarnowskiem (dokladna data nie znana), byl synem Antoniego (1827 - 1903), urzednika, z czasem nadzarzadcy C.K. Urzedu Clowego w Brodach i w Szczakowej, czlonka Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarskiego we Lwowie, autora m.in. "Podrecznika do hodowli bydla rogatego..." (Lw. 1882-4) i Antoniny z domu Stanicek, bratem rzezbiarza Antoniego (zob.). Podobnie jak brat, uzywal nazwy herbu jako czesci nazwiska. Dziecinstwo spedzil w Szczakowej i w Brodach, gdzie ukonczyl szkole realna. W 1876 roku zapisal sie do Szkoly Sztuk Pieknych w Krakowie; przeszedl tam przez kursy Wladyslawa Luszczkiewicza, Feliksa Szynalewskiego, Floriana Cynka, Izydora Jablonskiego i Leopolda Loefflera. Uwazany przez profesorow za wybitnie zdolnego, zostal przyjety w roku 1881 na Oddzial Kompozycyjny, tzw. Majsterszule, pod osobistym kierownictwem Jana Matejki. Znalazl tez Popiel w osobie Matejki protektora - jako jeden z nielicznych uczniow otrzymal za jego poleceniem zamowienie na obraz Zmartwychwstanie Panskie do kaplicy domu karnego w Stanislawowie. Staral sie tez Matejko o stypendium Wydzialu Krajowego dla Popiela. W czasie studiow u Matejki Popiel namalowal obrazy: Zydzi w niewoli babilonskiej, Mojzesz na gorze Synaj i Jozef i zona Putyfara, ktore od razu ustalily jego pozycje: pierwszy zakupiony zostal przez Maurycego Poznanskiego, drugi wielokrotnie wystawiany, nagrodzony zostal w koncu w Salonie Paryskim w roku 1890 brazowym medalem, trzeci, wystawiony w marcu 1883 w Salonie Aleksandra Krywulta w Warszawie, zostal okrutnie wysmiany przez Boleslawa Prusa ("O wplywie marcowych chlodow na stosunki Jozefa z Putyfarowa", Kur. Warsz. 1883 nr 81). Od 1884 Popiel wystawial w warszawskim Towarzystwie Zachety Sztuk Pieknych (TZSP) (Kon w pustyni, Zyd), a od roku 1885 w Towarzystwie Przyjaciol Sztuk Pieknych (TPSP) w Krakowie (Nauka, Zydzi modlacy sie przy swietle ksiezyca). W roku 1885 udal sie na dalsze studia do Wiednia do szkoly kompozycyjnej H. Makarta - plonem tych studiow byl obraz Uriel Acosta - po czym ksztalcil sie przez dwa lata w Monachium u K. Piloty'ego i A. Wagnera. Namalowal tam Ostatnie chwile Zygmunta Augusta, Niewiasty jerozolimskie, Nerona, Swieto Tory. Powrociwszy do kraju, przebywal glownie we Lwowie i w Krakowie, malujac i wystawiajac procz historycznych, obrazy rodzajowe, portrety i pejzaze. W roku 1890 wraz z grupa malarzy zalozyl finansowana przez Marcelego Harasimowicza szkole rysunku, naprzod dla kobiet, od roku 1891 takze dla mezczyzn. W tym roku wyruszyl z Harasimowiczem w podroz po Europie, w czasie ktorej odwiedzil Berlin, Kopenhage, Monachium, Wieden i Prage.

W roku 1893 obraz Popiela Po burzy, wystawiony w dziale polskim Wystawy Swiatowej (World's Columbian Exposition) w San Francisco uzyskal zloty medal, a nastepnie wielkie zlote medale na wystawach w Chicago i Filadelfii, wreszcie zakupiony zostal przez muzeum w St. Louis. Procz slawy, korzysci Popiel nie mial z tego zadnej, gdyz okradziony zostal przez swojego pelnomocnika. Krytycy i biografisci przychylnie do Popiela nastawieni chetnie przytaczali to zdarzenie, lansujac go jako postac tragiczna. Tymczasem powodzenie wcale go nie opuszczalo. W roku 1894 pracowal przy urzadzaniu wystawy krajowej we Lwowie; jego dzielem bylo alegoryczne malowidlo zdobiace fronton pawilonu przemyslowego, wystawial ponadto Swieto Tory, wreszcie w specjalnym pawilonie znalazla miejsce Panorama Raclawicka Jana Styki i Wojciecha Kossaka, w ktorej Popiel namalowal chwalone przez krytyke partie pejzazu i postacie chlopow. Wspolpracowal jeszcze ze Styka przy panoramach Golgota i Bem w Siedmiogrodzie, a sam namalowal w latach 1896-7 dioramy na Golgote

i Branki w jasyrze. Jeszcze w roku 1910 na uroczystosci grunwaldzkie w Krakowie namalowal z Zygmuntem Rozwadowskim panorame Bitwa pod Grunwaldem, jednak sam przyznawal, ze "nie wypadla jak miala". Od roku 1895 Popiel nalezal do Komisji Znawcow lwowskiego TPSP. W roku 1897 mieszkal w Czerniowcach, gdzie zalozyl szkole rysunku dla kobiet i skad robil wycieczki artystyczne do Rumunii; mial tam tez wystawe. W tym roku warszawskie TZSP powierzylo mu odnowienie i dekoracje nawy glownej i kopuly kosciola sw. Katarzyny w Petersburgu. Dekorowal tez Popiel plafony palacu P.M. Tretiakowa w Moskwie. W roku 1898 odnawial wnetrze kosciola Klarysek we Lwowie, konserwujac znajdujace sie tam obrazy Stanislawa Stroinskiego i malujac na scianach obrazy historyczne. Wykonal tez malowidla w lwowskim Teatrze Miejskim.

W roku 1899 wygral konkurs na dekoracje malarska kaplicy sw. Stanislawa w katedrze w Padwie. Zgodnie z warunkami konkursu, przed rozpoczeciem prac spedzil rok we Wloszech, w Akademii Florenckiej, Rzymie, Wenecji i Loretto, gdzie doskonalil umiejetnosc malarstwa freskowego pod kierunkiem L. Seitza. W Wenecji poznal patriarche Giuseppe Sarto, pozniejszego papieza Piusa X, ktorego portretowal i ktory odznaczyl go w roku 1905 godnoscia szmbelana (cameriere di spada e cappa). Prace w kaplicy padewskiej, ukonczone w roku 1900, przyniosly Popielowi taki rozglos, ze wkrotce dekoracja kosciolow stala sie glowna dziedzina jego dzialalnosci. Jeszcze w roku 1900 otrzymal zamowienie na 40 obrazow do ikonostatu cerkwi Narodnego Domu we Lwowie. Przygotowywal sie do tej pracy sumiennie, studiujac malarstwo cerkiewne w Lawrze Kijowskiej. Takze w tamtym roku ozdobil dwie kaplice w kosciele parafialnym w Bieczu oraz kaplice w palacu Goetzow w Okocimiu. W latach nastepnych dekorowal we Wloszech kaplice holenderska w katedrze padewskiej, kaplice w Ponte di Brento, kosciol parafialny w Aracelli. W Krakowie przyozdobil nawe glowna kosciola Franciszkanow freskami, a zewnetrzna sciane absydy mozaika przedstawiajaca sw. Franciszka. Pozostawil freski w kosciolach farnym i bernardynskim w Dukli, Wizytek w Jasle, w katedrze przemyskiej, w kosciolach w Wisniczu, Odrzykoniu, Biezdzierzy, Klimkowce, Sw. Jozefa we Lwowie i Karmelitanek w Przemyslu. Projektowal tez witraze w kosciele w Kolaczycach i w katedrze lwowskiej. W Poznanskiem dekorowal koscioly w Kepnie, w Grodzisku pod Pleszewem, w samym zas Poznaniu koscioly farny i Sw. Floriana na Jezycach. Niekiedy poprzestawal na projekcie, wykonanie pozostawiajac, jak na przyklad w Odrzykoniu i Klimowce, Karolowi Politynskiemu.

Rownoczesnie jednak tworzyl pejzaze - znaczna ich ilosc w czasie swojego pobytu we Wloszech - sceny rodzajowe (Przed karczma, Za Oceanem), o moralizatorskim charakterze, oraz portrety, o ktore zabiegalo u niego szczegolnie lwowskie towarzystwo (np. malowane od roku 1894 portrety profesorow Politechniki Lwowskiej) i portrety historyczne (np. poczet krolow polskich wg. wzorow matejkowskich do palacu w Koropcu, na zlecenie Stanislawa Badeniego). Uczestniczyl tez Popiel w zyciu artystycznym: bral udzial w zalozeniu, procz wymienionych szkol rysunku, stowarzyszenia "Mloda Sztuka" we Lwowie w roku 1900, majacego sluzyc rada, pomoca i pomoca mlodym artystom i organizowac ich wystawy, oraz Stowarzyszenia Artystow w Poznaniu, gdzie sam mial wystawy w latach 1908, 1910 i 1912, i gdzie znalazl nabywcow m.in. na slawne juz swoje obrazy Jaselka i Syzyf. Obrazy Popiela byly bowiem znane szerokiej publicznosci, gdyz reprodukowaly je przez cale trzydziestolecie poprzedzajace pierwsza wojne swiatowa niemal wszystkie polskie czasopisma ilustrowane.

Znany i wziety za zycia, choc ignorowany przez zwolennikow nowych pradow w sztuce, byl Popiel epigonem historyzmu i eklektyzmu. Zapatrzony w malarstwo Matejki, wzory wiedenskie i monachijskie w swych dzielach historycznych i rodzajowych, w religijnym malarstwie sciennym pozostawal pod zdecydowanym wplywem prerafaelitow. Niezwykle pracowity i plodny, pojmowal sztuke jako sluzbe narodowi i Kosciolowi, jednak nie wniosl do niej nic nowego. W ostatnim dziesiecioleciu zycia Popiel przebywal glownie w Krakowie i w pobliskich Swoszowicach, gdzie mial obszerna pracownie. Zmarl w Krakowie 22 II 1913 i pochowany zostal na cmentarzu Rakowickim.

Zonaty od roku 1894 z Maria ze Starzewskich (zm. 1958) mial z nia corki: Marie (1895-1979) za Juliuszem Skorkowskim i Anne (1900-1982) za Grzegorzem Ogniewskim.

W roku 1913 Stowarzyszenie Artystow w Poznaniu zorganizowalo wystawe posmiertna dziel Popiela. Z czasem zostal zapomniany, nazwisko jego i reprodukcje obrazow pojawialy sie coraz rzadziej, zreszta glownie z okazji sporow o panoramy. Obrazy Popiela przechowywane sa w zbiorach prywatnych, m.in. u Janusza Ogniewskiego w Krakowie (portrety rodzinne, pejzaze, Droga na Sybir) i u Jozefy Matejkiewicz w Krakowie.

Autoportret u Janusza Ogniewskiego w Kr.; - Estreicher w XIX, III 102, 159; Grajewski, Bibliografia ilustracji; Pol. Bibliogr. Sztuki I Cz. 1 i 2; Enc. XX w.; W Enc. Powsz. (PWN); Benezit, Dictionaire (1966); Swieykowski, Pam. Tow. sztuk Pieknych; Thieme-Becker, Lexicon d. Kuenstler; Vollmer, Kuenstler Lexicon; Gumowski M., Muz. Wielkopolskie w Poznaniu, Kr. 1924; Husarski, Sto piecdziesiat lat malarstwa polskiego, Katalog, s. 88; Katalog Galeryi Miejskiej, Lw. 1908 s. 49; Katalog Muzeum Narodowego Polskiego, Rapperswil 1909 s. 100; Katalog wystawy lwowskiej, Lw. 1894 s. 22; Katalog wystawy sztuki polskiej, Wien 1915 s 62; Katalog wystawy w Salonie Stowarzyszenia Artystow w Poznaniu, P. 1912; Katalog zabytkow sztuki w Polsce, IV: Miasto Krakow cz. 2: Koscioly i Klasztory Srodmiescia I; Toz, S. nowa, I z 1; Pajzderski N., Poznan, P. 1922 s. 93; - Dobrowolski, Nowoczesne malarstwo polskie, II; - Gorski K.M., Polska sztuka wspolczesna 1877-1894, Kr. 1907 s. 41-2, 64; Jaworski T., Wystawa Falata i Popiela w Poznaniu, "Swiat" 1910 nr 18 s 3-5; Kopera F., Dzieje malarstwa w Polsce, Kr. 1929 III 422; Kowalczyk J., [artykul o kaplicy sw. Stanislawa w Padwie], "Il Santo" (Padova) 1981 I; [Lech], Poznanskie polichromie T. Popiela, "Gaz. Malarska" 1932 nr 9 s. 1-3; tenze, T. Popiel jako malarz sztalugowy, tamze 1932 nr 7 s. 1-3; tenze, T. Popiel, szkic monografii, P. 1913; Pol. zycie artyst. w l. 1890-1914; Plazewska, Warsz. Salon A. Krywulta (zapisany takze pod imieniem Leon); Zbiorowa wystawa T. Popiela w Poznaniu, "Kur. Warsz." 1910 nr 55 s. 4-5; [Zengtellr J.] Zdora J., Malarze i rzezbiarze lwowscy I:Tadeusz Popiel, "Echo Muzycz., Teatr, i Artyst." 1891 nr 18 s.238-9; - Mater. do Dziej. Akad. sztuk Pieknych; Szematyzmy Krol. Galicji, 1855-92 (dotyczy ojca); - "Czas" 1889 nr z 23 II, 1894 nr z 3 III, 1898 nr z 30 XI, 1913 nr z 3 III; "Dzien. Pol." (Lw.) 1894 nr 54; Kalendarz J. Czecha R. 73: 1904 s. 116 (dotyczy ojca), 1914 s. 100; "Prawda" 1883 nr 45 s. 535-6, 1897 nr 5 s. 54-5; "Tyg. Ilustr." 1902 s. 605 i n.; - Matrialy w Red. PSB; - Materialy i informacje Janusza Ogniewskiego w Krakowie; - Zyciorys Antoniego Popiela (ojca), opracowany przez Zdzislawa Kosieka, W Materialach Red. PSB.

Jan Popiel
&
Slawomir Popiel